كۆچكردن بۆ مەدینە وێستگەیەكی گرنگی مێژووی ئیسلام (بەشی حەوتەم)
7/9/2025 11:37:26 AM
|
107 بینراو
(بیرۆکەی دانانی ساڵی کۆچی بۆ مێژووی موسڵمانان ، فه‌رمووده‌ى ((لا هجرة بعد الفتح)) و واتاى دروستى)
بیرۆکەی دانانی ساڵی کۆچی بۆ مێژووی موسڵمانان:
تا سەردەمی عومەری کوری خەتتاب موسڵمانان مێژوویەكی تایبەت بە خۆیان نەبوو، ساڵەكانیان بە ڕووداوەکان جیا دەکردەوە، بۆ نموونە دەیانگوت: ساڵی فیل (ئەو ساڵەی کە ئەبرەھەی حەبەشە بە سوپاکەیەوە ھێرشی کردە سەر مەککە و پێغەمبەری خوا درودی خوای لەسەربێت تێیدا لە دایک بوو)، یان دەیانگوت: ساڵی قات و قڕیی، یان ساڵی مردنی حوشترەکان، یان ساڵی تۆفانەکە، یان ساڵی لەدایكبوونی فڵانە كەس ... ھتد.
بۆیە پاش کرانەوەی موسڵمانان بەسەر شارستانێتیی ساسانی و بێزەنتییەکاندا، پێشەوا عومەر بیرۆکەی دانانی مێژوویەكی بۆ موسڵمانان لەلا گەڵاڵە بوو، هەندێک دەڵێن: بیرۆکەکە لەوێوە دروست بوو کە پێشەوا عومەر نامەى دەنووسی بۆ والى و فەرماندارەکانى لە شارەکان، مێژووى پێوە نەبوو، جارێک نامەیەکى لەو جۆرەى نارد بۆ ئەبو موساى ئەشعەریی، والى موسڵمانان لە شارى بەصرە، ئەویش نامەیەکى نارد بۆ پێشەوا عومەر و تێیدا نووسی: هەندێک جار نامەى جۆراوجۆر دەنێرى بۆمان، مێژوویان پێوە نیە، نازانین کەى ناردووتە، بەشکو مێژوویەک بۆ موسڵمانان دابنێی.!
ئەمە نزیكەی دوو ساڵ و نیو پاش دەستبەكاربوونی بوو وەك خەلیفەی موسڵمانان، له ساڵى (17)ـــى كۆچیدا، بۆیە كۆنگره‌یه‌كى سازكرد و گه‌وره یاران و کەسە بە ئەزموونەکانی کۆکردەوە و ڕاوێژی پێکردن، هه‌ندێك گوتیان: با یادى له‌دایكبوونى پێغه‌مبه‌رى خوا بكه‌ین به سه‌ره‌تاى مێژووى ئیسلامیى، هه‌ندێكى تر گوتیان: مێژووى فه‌تحى مه‌ككه گونجاوه، هه‌ندێكى تر یادى هاتنه خواره‌وه‌ى قورئانیان به گونجاو زانى. کەسێکیش بیرۆکەی بۆنەی (ھیجرەت)ـــی باس کرد، پێشەوا عومەر ئەمەیانی زۆر لەوانی تر پێ گونجاوتر بوو، چونکە ئەوەی لێ خوێندەوە کە ئەوانی تر (لەدایک بوون، فەتح، وەفات ...) ھەموو ڕووداوی تێپەڕیون و دووبارە نابنەوە، بەڵام ڕووداوی کۆچکردن ڕووداوێکی گرنگە و لە مێژووی ھەموو کۆمەڵگەیەکی ئیسلامیدا قابیلی دووبارە بوونەوەیە، قورئانیش بەو جۆرە باسی کۆچکردن دەکات کە پرۆسەیەکی دووبارە و بەردەوامە، نەک ڕووداوێکی کاتیی و تێپەڕیو، بۆیە فەرمووی: (الهجرة فرقت بين الحق والباطل) واتا کۆچکردن جیاوازیی خست لە نێوان ڕاستى و ناڕاستیدا، لە نێوان حەق و باتڵدا.
ئەگەر وردیش ببینەوە لەو ئایەتانەی کە باسی کۆچکردن دەکەن، ھەموویان بە صیغەی فیعل: (ھاجروا، یُھاجِرون، هاجِروا..) یان صیغەی: (الذين) و (مَنْ) ھاتوون، کە ھەموویان بەردەوامیی دەگەیەنن.
بەھەرحاڵ، کاتێک ئەو پێشنیارە پەسەند کرا، بڕیار درا وادەی كۆچكردن و ساڵەكەی، بکرێتە سەرەتای ساڵی ئیسلاميی، بەو پێیەش کە مانگی موحەررەم یەکەم مانگی عەرەبی بوو - ھەر لە سەردەمی کۆنەوە - بڕیار درا مانگی موحەڕڕەم وەک خۆی بکرێتە سەرەتای ساڵی کۆچی، ھەرچەند سەرەتای کۆچکردنی پێغەمبەری خوا (درودی خوای لەسەر بێت) لە مانگی (صەفەر)و گەیشتنی بە شاری مەدینە لە مانگی (ربیع الأول)دا بوو.
بۆیە لە ڕاستیدا ئەو ئاهەنگانەی ساڵانە بە ناوی بۆنەی کۆچکردنەوە لە سەرەتای ساڵی کۆچیدا ساز دەكرێن، زیندوو کردنەوەی بۆنەی سەرەتای ساڵی کۆچییە، نەك بۆنەی کۆچکردن.
له ڕاستیدا ئەو بڕیارە دووربینیى و قووڵیى دیدى سیاسى و كۆمه‌ڵایه‌تیى خه‌لیفه عومه‌ر و هاوەڵان ده‌رده‌خات، كاتێك كه ده‌ركیان كرد ڕووداوى هیجره‌ت ئیعتیبار و گرنگییه‌كه‌ى له خودى خۆیدا نیه، وه‌ك یادى (له‌دایكبوون و وه‌فات و فه‌تح و به‌در و قه‌در و ،... هتد)، ـ به‌ڵكو له شوێنه‌وار و ده‌ره‌نجام و ئاكامه‌كانیایه‌تى، به تایبه‌تى كه بووه سه‌ره‌تاى هاتنه‌كایه‌ى شارستانێتیى ئیسلامیى و كۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نیى مه‌دینه.
فه‌رمووده‌ى (لا هجرة بعد الفتح)و واتاى دروستى:
هه‌ندێك جار ڕاڤه‌ى ئه‌و فه‌رمووده‌یه -كه لە هەردوو صەحیحی بوخارى و موسلیمدا هاتووه - به هه‌ڵه ده‌كرێ، كە دەفەرموێ: (لا هجرة بعد الفتح، ولكن جهاد و نية، وإذا استُنفرتم فانفِروا)، واتە: پاش ئازادكردنی شاری مەككە كۆچكردن نیە، بەڵكو خەباتكردن و نیەتهێنانە، هەركاتیش داواتان لێ كرا كە دەربچن بۆ جیهاد، دەر بچن.
ئه‌وه‌ى هەندێك كەس لەم فەرموودەیە خوێندوویەتەوە - كه گوایە پاش فه‌تحى مه‌ككه ده‌رگاى كۆچكردن به‌ستراوه - خوێندنەوەیەكی تەواو نیە، بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ى ئه‌و تێگه‌یشتنه هه‌ڵه‌یه، پێشه‌وا (نه‌وه‌وى) ده‌ڵێت: "ئه‌و فه‌رمووده‌یه باس له هیجره‌ت ده‌كات له (مه‌ككه)وه بۆ (مه‌دینه)، چونكه (مه‌ككه) ئازاد كراوە و بۆته (دار الإسلام) و پێویست به كۆچكردن ناكات، بۆیه هیجره‌ت به‌ره‌و كۆمه‌ڵگه‌ى ئیسلامیی تا دواڕۆژ به‌رده‌وام.
به‌ڵگه‌ى نه‌وه‌وى و زانایانى تریش له‌و بابه‌ته‌دا - جگه له‌و به‌ڵگه عه‌قڵیى و بابەتییه - چه‌ند فه‌رمووده‌یه‌كى ترى پێغه‌مبه‌رى خوایه كه ده‌فه‌رموێ: (لا تنقطع الهجرة حتى تنقطع التوبة)، هه‌روه‌ها ڕیوایه‌تى تر به شێوه‌ى (لا تنقطع الهجرة ما دام العدو یقتل .. مادام الجهاد .. ما قوتل العدو..)، واتە: تا كاتی تۆبە و پەشیمانیی بمێنێت، (یانی: تا نیشانەكانی قیامەت دەركەون)،كۆچكردنیش دەمێنێت، یان تا جیهاد بمێنێت، تا دوژمن بمێنێت و جەنگ لەگەڵ دوژمن هەبێت، كۆچكردنیش دەمێنێت.
لە ڕاستیدا بەشێك لەو ئایەتانەی قورئانی پیرۆز كە باسی كۆچكردن دەكەن تایبەتن بە باسی دیاردەی بەردەوامبوونی كۆچكردن تا ڕۆژی دوایی، ئایەتی (98) بۆ (100)ی سورەتی (النساء) كە دەفەرموون: (إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظَالِمِي أَنفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنتُمْ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا فَأُوْلَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِيرًا * إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ لا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلا يَهْتَدُونَ سَبِيلًا* فَأُوْلَئِكَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَكَانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُورًا [النساء:98-99). ئەم ئایەتە بە ڕوونیی هەڕەشە لەو چەوساوانە دەكات كە ستەمیان لێ دەكرێ و دەسەڵاتی داكۆكیكردن لە خۆیان نیە و كۆچیش ناكەن و وڵاتیان بەجێ ناهێڵن، لە دواڕۆژدا لەسەر ئەوە لێپرسینەوەیان لەگەڵ دەكرێت و بەدۆزەخ هەڕەشەیان لێدەكرێت.
بۆیە پێشەوا (ابن كثير) لە تەفسیری ئەم ئایەتەدا وتوویەتی: "بە ڕاستیی ئەم ئایەتە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی كە كۆچكردن واجبە. ئەم بۆچوونە ڕای كۆی ئەهلی زانستی لەسەرە، ئەوانەی لە وڵاتی بێباوەڕیدان و ناتوانن ئاینی خۆیان دەرخەن، واجبە كۆچ بكات بۆ وڵاتێكی ئیسلامیی، یان وڵاتێك كە بنوانێت ئاینی خۆی تێدا دەرخات، مەگەر كەسێك توانای نەبێت".